Koloratka, durszlak i probówka - Aleksander Barański

W swojej kolejnej książce autor prezentuje nietypowe podejście do zagadnień kreacjonizmu. Nie jest to bowiem klasyczna książka apolo­getyczna, a spojrzenie na spór kreacjonistyczno-ewolucyjny z dystansu. Podejmuje on próbę analitycznego podejścia do tego zagadnienia, starając się rozdzielić spór na dwie płaszczyzny: światopoglądową i naukową. W ramach pierwszej z nich rozważane są takie zagadnienia jak wiara, religia czy ateizm. W ramach drugiej autor podejmuje próbę określenia m.in. czym jest nauka, czym jest prawda w nauce i na czym polega metoda naukowa. Na tej podstawie autor rozpatruje podstawowe elementy ewolucjonizmu oraz różne koncepcje funkcjonujące w ramach kreacjonizmu. Na koniec próbuje odpowiedzieć na pytanie, czy istnieje miejsce dla idei pochodzących z kreacjonizmu we współczesnych naukach przyrodniczych.
Książka kładzie też nacisk na styl prowadzenia debat: przedstawia różne poziomy na jakich się one odbywają, podstawowe błędy czy celowe zabiegi pozamerytoryczne, po każdej ze stron dyskusji, dostarczając czytelnikowi narzędzia do ich łatwej identyfikacji.
W dodatkach do książki czytelnik może znaleźć wywiady z chrześcijanami prezentującymi różne poglądy na temat kreacjonizmu. Udzielili ich specjalnie dla potrzeb tej książki: filozof dr Janusz Kucharczyk, krea­cjonistyczny naukowiec Paul Garner oraz muzyk i teolog Tomasz Żółtko.

Język wydania: j. polski
Autor: Aleksander Barański
Rodzaj okładki: Miękka
Format: 135×205 mm
Ilość stron: 136
Data wydania: 14-02-2014
ISBN: 978-83-7978-189-8

Koloratka, durszlak i probówka: Wstęp

Spór kreacjonizmu z ewolucjonizmem rozpoczął się od razu po narodzeniu ewolucjonizmu. Można odnieść wrażenie że, wraz z postępem nauk przyrodniczych, które udowodniły prawdziwość teorii ewolucji, został on już rozwiązany. Tak więc kwestia sporu byłaby rozstrzygnięta. Wrażenie nie zawsze pokrywa się jednak z rzeczywistym stanem rzeczy – spór ten, szczególnie w zlaicyzowanej Europie czy postkomunistycznej Polsce rzeczywiście nie jest pierwszoplanowy, ale wciąż pozostaje otwarty, ponieważ laicko nastawione społeczeństwa częściej przyjmują ewolucjonistyczny punkt widzenia. Dodatkowo najnowsze odkrycia naukowe wcale nie zamykają tematu, a wręcz przeciwnie, wciąż dostarczają przesłanek do dalszej dyskusji.

Informacje na temat kreacjonizmu możemy znaleźć, w mediach głównego nurtu niezwykle rzadko, chociaż również w Polsce się to zdarza. Na uczelniach wyższych nie jest on raczej tematem wykładów, chyba że w tonie prześmiewczym, jako nierozsądny przeżytek, z którym już dawno zerwano czy też jako dowód na postęp naukowy. Inaczej będzie to jednak wyglądało, gdy spojrzymy na zagadnienie z perspektywy ludzi broniących swoich światopoglądów, wśród których podziały i spory są wciąż żywe: z jednej strony spotkamy wojujących naturalistów na różne sposoby broniących swojego ateizmu, do którego pasuje teoria ewolucji, a z drugiej strony teistów uprawiających apologetykę w różnym stylu, ze współgrającym z ich poglądami kreacjonizmem.

W ostatecznym rozrachunku, również w świecie nauk przyrodniczych nie jest to sprawa oczywista, w zasadzie samo przyjęcie czegoś w nauce jako ostateczne i zamknięte byłoby nienaukowe. Oczywiście, nietrudno znaleźć naukowców, czy też ich publikacje dotyczące teorii ewolucji. Znacznie trudniej w głównym nurcie nauki znaleźć publikacje kreacjonistyczne, chociaż w różnych formach pojawiają się one również tutaj. Od czasu do czasu, można również spotkać, organizowane w reżimie naukowym, debaty pomiędzy kreacjonistycznymi i ewolucjonistycznymi naukowcami.
Jeszcze ciekawiej wygląda sprawa, gdy zajrzymy na podwórko filozofów, jak wiadomo, oni nigdy nie przyjmują niczego za pewnik, za to rozkładają każdy problem na elementy pierwsze. Nie dziwi więc fakt, że można odnaleźć współcześnie w ich pracach wiele zagadnień, związanych z tym tematem. Nie zapominajmy też o tym, że to dział filozofii zwany metodologią nauk, zajmuje się opisem skuteczności i wartości poznawczej pracy naukowej, a tym samym ma zasadniczy wpływ na kształt tego sporu.

No i zostaje jeszcze internet. Mam na myśli tą jego część obejmującą fora i portale społecznościowe. Jeżeli ktoś jest zainteresowany „bijatyką” na dowolnie wybranym poziomie, z łatwością wyszuka odpowiednie grupy tematyczne. Znajdziemy też wiele witryn czy blogów, również naszych rodzimych, które starają się dostarczyć możliwie najlepsze argumenty na rzecz swojego stanowiska.

Jak łatwo zauważyć, po tych kilku akapitach, trudno jest mówić o jednym wymiarze sporu. Odbywa się on na co najmniej dwóch głównych płaszczyznach – światopoglądowej i naukowej. Swoją rolę odgrywają również na różne poziomy zaawansowania i kultury osobistej uczestników. Spór dotyka bardzo wrażliwych kwestii osobistych, takich jak wiara w Boga czy wiara w brak Boga, rozbudzając często silne emocje, a gdy to się dzieje, to trudno mówić o racjonalności.

Książka ta stanowi próbę uporządkowania pewnych zagadnień, związanych z tym sporem. Wierzę, że poukładanie zagadnień w tak zwane „szufladki” jest metodą pozwalającą skutecznie przeanalizować dane zjawisko. Próba ustalenia tego, o co toczy się spór, jakich dziedzin dotyczy czy, w końcu, jakie reguły panują w danej dziedzinie, pozwala mi osobiście na odnalezienie się w gąszczu tego wiekowego konfliktu. Mam nadzieję, że i uważny czytelnik będzie mógł wyciągnąć z tej analizy również pewną korzyść.

Gdy w książce użyto terminu „nauka”, chyba że zastrzeżono inaczej, chodzi o grupę nauk zwanych naukami przyrodniczymi typu biologia, chemia czy fizyka, czyli te określane w kulturze anglosaskiej jako science.

W kwestiach światopoglądu teistycznego książka ogranicza się do szeroko rozumianego chrześcijaństwa, dostrzegam również dorobek teistów z innych religii w zagadnieniu kreacjonizmu, ale wykracza on poza zakres niniejszej książki.
Dla osób śledzących zagadnienia kreacjonizmu oczywiste jest, że poglądy w obrębie chrześcijaństwa, w tej kwestii, nie są jednorodne. Najczęściej spotykane stanowiska omówiłem w poszczególnych rozdziałach. W dodatku Wywiady można zapoznać się z poglądami i motywami różnych osób ze świata chrześcijańskiego. Reprezentują oni różne środowiska, jak również różne podejścia do zagadnienia kreacjonizmu. Niektóre ich poglądy stoją w kontraście z moim spojrzeniem, myślę, że tym bardziej zainteresują czytelnika.

Poruszam również kwestię wypowiedzi, które spotykam dość często na forach internetowych, a które są przykładem tego w jaki sposób, moim zdaniem, tego sporu prowadzić się nie powinno. Postawy te wynikają często z niebezpiecznej mieszanki fanatyzmu i ignorancji, ale czasami również z chęci zwykłego „dokopania” przeciwnikowi. Przedstawiam te poglądy i poddaję je krytyce. Dzięki temu czytelnik będzie miał łatwość rozpoznania takich postaw w typowym kontakcie ze sporem kreacjonistyczno-ewolucyjnym, dlatego też, po dwóch pierwszych częściach, stanowiących wstęp do zagadnienia światopoglądu i nauki umieściłem część trzecią pod tytułem Dialogi ewolucjonisty i kreacjonisty, która stanowi rodzaj studium przypadku. Umieszczone tam wypowiedzi dwóch dyskutantów bazują na rzeczywiście spotkanych postawach, choć mają też charakter karykaturalny. Ich zachowania dodatkowo prezentują stereotypowe postrzeganie oponenta.

Dodatek Kreacjonizm a Kościół Rzymskokatolicki jest próbą odpowiedzi na pytanie, które dość często pojawia się przy rozmowach na temat kreacjonizmu z wiernymi tego wyznania: „Co o tym mówi mój Kościół?”
Chciałem zawrzeć w tej książce różne rodzaje wypowiedzi: od klasycznego wykładu, poprzez fikcję literacką, na wywiadach kończąc. Pracując nad nią starałem się odpowiadać na potrzeby czytelnika, bazując na moich rozlicznych doświadczeniach, wynikających z rozmów o stworzeniu, odbytych z osobami zainteresowanymi tym tematem. Nie jest to jednak typowa pozycja kreacjonistyczna, której celem jest przedstawienie poszczególnych argumentów na rzecz kreacjonizmu. Argumenty te, stanowią co najwyżej tło książki. Jej celem jest raczej spojrzenie na te zagadnienia z dystansu, zastanowienie się, gdzie w tym sporze odnajdujemy światopogląd a gdzie naukę i jaka może być praktyczna rola kreacjonizmu w tych dwóch dziedzinach. Nade wszystko, zależy mi jednak na zwiększeniu kultury sporów, zarówno pomiędzy ewolucjonistami a kreacjonistami, jak również jak również dotyczących formy stworzenia występujących wewnątrz chrześcijaństwa. Mam nadzieję, że usystematyzowanie wiedzy może być właśnie jednym ze sposobów na uzyskanie takiego celu.
Streszczenie

W pierwszej części książki, czytelnik zapozna się z ogólnymi zagadnieniami, związanymi ze światopoglądem. Przedstawię pojęcie koherentnego oglądu świata i jego wpływu na spór kreacjonistyczno-ewolucyjny. Przeanalizuję różne aspekty pojęcia wiary. Na koniec spróbuję znaleźć cechy wspólne i różnice między światopoglądem teistycznym a ateistycznym, w kontekście definicji nauki. Wykażę, że ateizm można określić mianem quasi-religii. W części drugiej przedstawię podstawowe zagadnienia metodologii nauk, koncentrując się na elementach bezpośrednio mających wpływ na rzeczony spór. Szczególny nacisk będzie położony na naturalizm i różne obszary działania tego pojęcia (epistemologiczny, ontologiczny i metodologiczny), okaże się, iż znaczą one coś innego i nie można ich stosować zamiennie. Część trzecia stanowi studium przypadku, w którym na podstawie negatywnych zachowań fikcyjnych postaci możemy zaobserwować przykłady często pojawiających się postaw, a w szczególności błędów, wymienionych w poprzednich częściach. Dwie kolejne części – czwarta i piąta, to analiza podstawowych pojęć z obszarów ewolucjonizmu i kreacjonizmu, z uwzględnieniem wielopłaszczyznowego charakteru sporu. W części szóstej wykażę, że kreacjonizm również może być naukowy i przedstawię przykłady takich zagadnień, które są badane metodą naukową. Przedstawię również aktualne kierunki badań kreacjonistycznych. W dodatkach przedstawię wywiady na temat kreacajonizmu z chrześcijanami o różnych, często skrajnych, poglądach na ten temat, aktualne stanowisko dotyczące zagadnień kreacjonistycznych w Kościele rzymskokatolickim, informacje na temat kilku, moim zdaniem wyjątkowo inspirujących debat oraz przedstawię niektóre rodzaje argumentacji pozamerytocznej.

Spis treści

Wstęp 9
Streszczenie13

Część I: Wokół światopoglądu 15
Ogląd świata i koherencja15
Światopogląd18
Wiara20
Religia i quasi-religia22
Różne oblicza ateizmu26
Część II: Wokół nauki 27
To tylko teoria27
Metoda naukowa29
Teoria naukowa30
Prawda naukowa33
Czy nauka na pewno dąży do prawdy?38
Naturalizm metodologiczny39
Brzytwa Ockhama44
Niektóre błędy argumentacji45

Część III: Dialogi ewolucjonisty i kreacjonisty 47

Część IV: Wokół teorii ewolucji 57
Ewolucjonizm57
Darwinizm58
Teoria ewolucji Darwina, zwana teorią ewolucji
drogą doboru naturalnego Darwina–Wallace’a59
Dobór naturalny (selekcja naturalna)60
Syntetyczna teoria ewolucji – neodarwinizm61
Transfer idei62
Przyczyna i cel w teorii ewolucji63

Część V: Wokół kreacjonizmu 65
Czy każdy chrześcijanin jest kreacjonistą?65
Ujęcie historyczne67
Kreacjonizm współcześnie68
Chrześcijaństwo a nauka69
Chrześcijaństwo a kreacjonizm70
Kreacjonizm naukowy a apologetyczny71
Teistyczny ewolucjonizm73
Kreacjonizm starej Ziemi77
Kreacjonizm młodej Ziemi78
Mity na temat kreacjonizmu79

Część VI: Kreacjonizm naukowy 83
Czy kreacjonizm może być naukowy?83
Inteligentny Projekt84
Teoria Informacji a zagadnienie stworzenia88
Kierunki badań kreacjonizmu młodej Ziemi91
Podsumowanie99

Dodatek I: Wywiady 101
Wstęp101
Paul Garner102
Janusz Kucharczyk109
Tomasz Żółtko116

Dodatek II: Kreacjonizm a Kościół rzymskokatolicki 123

Dodatek III: Inspirujące debaty 129
Michał Heller vs. Richard Dawkins129
Daniel Dennett vs. Alvin Plantinga130

Dodatek IV: Argumentacja pozamerytoryczna 133